Warto zaznaczyć, że samookaleczanie nie jest jednoznaczne z próbą zakończenia własnego życia, choć niekiedy może tak być interpretowane przez innych. Osoby samookaleczające się często szukają ulgi w cierpieniu emocjonalnym i próbują w ten sposób radzić sobie z wewnętrznym napięciem. Zachowania te mogą również stanowić sposób na wywieranie wpływu na własne ciało w sytuacjach, gdy dana osoba czuje, że nie ma kontroli nad swoim życiem. Problem ten dotyka ludzi w każdym wieku, w tym także młodych dorosłych oraz młodzieży, u których silne emocje często znajdują ujście w aktach autoagresji.
Przyczyny samookaleczania oraz innych zachowań autodestrukcyjnych są złożone i różnorodne. Do autoagresji dochodzi zazwyczaj w wyniku sytuacji stresujących, takich jak trudności w relacjach międzyludzkich, traumatyczne wydarzenia z przeszłości, czy też nieumiejętność radzenia sobie z trudnymi emocjami (problemy w pracy, rozstanie z bliskim, śmierć bliskiej osoby). Osoby z
zaburzeniami lękowymi, depresją, zaburzeniami odżywiania czy zespołem stresu pourazowego (PTSD) są bardziej narażone na dokonywanie samookaleczeń. Dodatkowo, osoby, które doświadczyły przemocy fizycznej, seksualnej lub emocjonalnej w dzieciństwie, często rozwijają destrukcyjne mechanizmy radzenia sobie z bólem psychicznym. Czynniki ryzyka samookaleczenia mogą obejmować także niską samoocenę, poczucie winy oraz izolację społeczną. Osoby z niską samooceną często postrzegają samookaleczanie jako formę kary za swoje rzekome niepowodzenia lub błędy. To zachowanie może być również próbą odzyskania poczucia kontroli nad swoim ciałem i życiem w sytuacjach, w których człowiek czuje, że traci panowanie nad własnymi emocjami lub sytuacją. Młodzi ludzie, zwłaszcza nastolatkowie i młodzi dorośli, są szczególnie podatni na te zachowania, gdyż często doświadczają trudności w nauce konstruktywnych strategii radzenia sobie z problemami emocjonalnymi.
Oznaki samookaleczania mogą być widoczne zarówno w sferze fizycznej, jak i emocjonalnej. Fizycznie objawia się to w postaci ran, blizn, zdarcia naskórka czy siniaków na ciele. Często takie rany pojawiają się w miejscach niewidocznych, które łatwo ukryć przed innymi, np. pod długimi rękawami ubrań. U niektórych osób samookaleczenia mogą obejmować nie tylko nacinanie skóry, ale także gryzienie warg, rozdzieranie ran, przypalanie skóry czy uderzanie głową o ściany lub inne twarde przedmioty. Na poziomie emocjonalnym osoby dokonujące samookaleczeń często odczuwają silne poczucie winy, wstydu, a także pogłębiającą się izolację społeczną. Te negatywne emocje mogą być nasilane przez brak wsparcia ze strony bliskich lub brak zrozumienia otoczenia. Z biegiem czasu, osoba samookaleczająca się może zacząć unikać kontaktu z innymi, aby ukryć swoje zachowanie. Należy również pamiętać, że samookaleczanie często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe, depresja czy zaburzenia łaknienia, co dodatkowo komplikuje sytuację.
Samookaleczanie, podobnie jak zaburzenia odżywiania, jest formą zachowania autodestrukcyjnego, które może pełnić funkcję radzenia sobie z problemami psychicznymi. Często osoby zmagające się z problemami emocjonalnymi, takimi jak lęk czy poczucie braku kontroli, wybierają autoagresję lub zaburzenia odżywiania (zazwyczaj świadomie) jako sposób na odzyskanie poczucia władzy nad własnym ciałem. Niestety, mimo chwilowego odczucia ulgi, te destrukcyjne mechanizmy radzenia sobie długofalowo prowadzą jedynie do pogłębiania problemów psychicznych i emocjonalnych.
Samookaleczanie niesie ze sobą poważne zagrożenie zdrowia fizycznego i psychicznego. Bezpośrednie skutki fizyczne obejmują rany, blizny, infekcje, a czasem nawet trwałe uszkodzenie tkanek i nerwów. Nieodpowiednio pielęgnowane rany mogą prowadzić do infekcji, a w skrajnych przypadkach do poważnych komplikacji zdrowotnych.
Skutki emocjonalne samookaleczania są równie dotkliwe. Każdy akt autoagresji prowadzi do chwilowej ulgi, jednakże w dłuższej perspektywie pogłębia poczucie winy, wstydu i bezsilności. Osoby dokonujące samookaleczeń często czują się odizolowane i samotne, co jeszcze bardziej wzmacnia ich trudne do udźwignięcia emocje. Prowadzi to do błędnego koła, w którym ból psychiczny wywołuje autoagresję, a autoagresja pogłębia cierpienie fizyczne i emocjonalne. W niektórych przypadkach może dojść do uzależnienia od samookaleczania jako sposobu radzenia sobie z emocjami, co wymaga specjalistycznej interwencji terapeutycznej.
Leczenie samookaleczania u dorosłych powinno obejmować wieloaspektową terapię, która adresuje zarówno przyczyny samookaleczania, jak i jego skutki. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najczęściej rekomendowanych form leczenia, ponieważ pomaga osobom zmieniać destrukcyjne wzorce myślowe i uczy konstruktywnych strategii radzenia sobie z trudnymi emocjami.
Celem terapii jest nie tylko eliminacja samookaleczania, ale także rozwinięcie zdrowych mechanizmów radzenia sobie z problemami. W niektórych przypadkach, szczególnie gdy samookaleczaniu towarzyszą inne zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia lękowe, myśli samobójcze czy depresja, może być konieczne zastosowanie farmakoterapii. Leki mogą pomóc w stabilizacji nastroju, co ułatwia pracę nad problemami emocjonalnymi w ramach terapii.
Wsparcie od bliskich oraz specjalistów odgrywa kluczową rolę w procesie leczenia samookaleczania. Osoby, które dokonują samookaleczeń, często czują się niezrozumiane i odrzucone, co pogłębia ich izolację i utrudnia szukanie pomocy. Bliscy powinni wykazać się empatią i zrozumieniem, a nie osądem, co może pomóc osobie z problemami psychicznymi w otwarciu się na terapię. Ważne jest również, aby osoby cierpiące na samookaleczanie miały dostęp do specjalistycznej pomocy, np. poprzez konsultacje z psychologiem, psychoterapeutą, psychiatrą czy udział w grupach wsparcia.
Dla wielu osób bardzo pomocne może być uczestnictwo w grupach wsparcia, gdzie mogą spotkać ludzi z podobnymi doświadczeniami i nauczyć się, jak radzić sobie z emocjami w zdrowszy sposób. Istnieją także infolinie, takie jak telefon zaufania, które oferują pomoc w trudnych chwilach, umożliwiając osobom szukającym wsparcia szybki kontakt z profesjonalistami oraz poradnia psychologiczna online. To wsparcie jest kluczowe, ponieważ wiele osób dokonujących samookaleczeń potrzebuje pomocy zewnętrznej, aby przerwać destrukcyjny cykl.
Samookaleczanie u dorosłych to poważny problem zdrowotny, który dotyka zarówno zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Przyczyny samookaleczania są złożone i często związane z traumą, zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja czy zaburzenia lękowe, oraz nieumiejętnością radzenia sobie z trudnymi emocjami. Aby rozwiązać problemy związane z samookaleczaniem, konieczne jest wsparcie specjalistów oraz bliskich, którzy pomogą osobie zrozumieć przyczyny jej zachowań i nauczą konstruktywnych strategii radzenia sobie z emocjami.
Każda osoba zasługuje na wsparcie w walce z bólem psychicznym. Terapia może okazać się kluczowym krokiem do powrotu do zdrowia i odzyskania kontroli nad własnym życiem.
Bibliografia
Nock, M. K. (2010). Self-injury. Annual Review of Clinical Psychology, 6, 339-363.
Polskie Towarzystwo Psychologiczne (2021). Autoagresja u młodzieży: Diagnoza i interwencja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zawisza, A. (2019). Zrozumieć samookaleczanie: Przewodnik dla rodziców i opiekunów. Kraków: Wydawnictwo UJ.
